Op 27 april kleurt het hele land oranje, want: het is Koningsdag! Deze nationale feestdag is niet alleen heel gezellig, maar roept ook een aantal prangende vragen op, zoals: waar komt de kleur oranje vandaan? Waarom verkoopt iedereen tweedehands spullen op straat? Hoe eet je een oranje tompouce zonder allemaal banketbakkersroom en glazuur in je smoel te krijgen?

We beantwoorden deze zeer relevante kwesties in dit blog, zodat je goed voorbereid én geïnformeerd aan deze dag kunt beginnen.

Wanneer is het allemaal begonnen?

Koningsdag begon ooit als Prinsessedag op 31 augustus 1885, de vijfde verjaardag van de toenmalige prinses Wilhelmina. Het initiatief werd destijds genomen door een Utrechtse krant, die de nationale eenheid wilde benadrukken. Sindsdien werd haar verjaardag jaarlijks gevierd als feestdag voor kinderen onder de naam ‘Koninginnedag’ – Wilhelmina werd koningin op haar achttiende.

Toen Wilhelmina in 1948 afstand van de troon deed, werd Koninginnedag verplaatst naar 30 april, de verjaardag van haar opvolger (en dochter) Juliana. Die datum bleef staan toen zij in 1980 weer werd opgevolgd door Beatrix, maar toen de huidige koning Willem-Alexander het stokje overnam in 2013, ging het naar zijn verjaardag: 27 april. Ook heet het sindsdien Koningsdag.

Is Beatrix dan op zo’n onhandig tijdstip jarig, dat ze het niet op haar verjaardag wilden vieren?

Min of meer. Ze is jarig op 31 januari, maar besloot de feestdag ‘als eerbetoon aan haar moeder’ niet naar haar verjaardag te verplaatsen. Maar dat het midden in de winter stervenskoud is en het  dus geen pretje is om de hele dag op een rommelmarkt te staan zal vast ook hebben meegespeeld.

27 en 30 april, dat ligt best dicht bij elkaar. Levert dat weleens misverstanden op?

Ja. Elk jaar zijn er wel mensen die op 30 april in het oranje door de stad lopen – vergistoeristen, worden ze ook wel genoemd.

Waarom loopt iedereen eigenlijk in het oranje?

De achternaam van onze koning is ‘Oranje-Nassau’. Het woord ‘Oranje’ kwam in die naam doordat René van Chalon, een Nederlandse prins die in de 16e eeuw leefde, het Franse prinsdom Orange van zijn oom had geërfd. Vijf eeuwen later is oranje uitgegroeid tot de nationale kleur, en daarom is iedereen op Koningsdag gehuld in oranje kleding, wordt er oranjebitter gedronken en worden er oranje tompoucen gegeten.

Tompoucen, lekker! Maar hoe eet je die in vredesnaam?

Je kunt ze gewoon zo in je mond steken, maar dan wordt het waarschijnlijk wel een kliederboel. In de video hieronder zie je een aantal verschillende methodes, variërend van lichtelijk lomp tot subtiele elegantie. Mocht je niet willen morsen maar wel de combinatie van room, glazuur en bladerdeeg in één hap willen ervaren, dan kunnen we de ‘omkerende dakdekker’ aanbevelen – mes en vork zijn dan wel van essentieel belang.

Waarom verkopen mensen eigenlijk hun spullen op straat?

Dat is een landelijke traditie die ooit in Amsterdam begon. Toen de ouders van koning Willem-Alexander in 1966 met elkaar trouwden, leidde dat tot ophef: de Nederlandse prinses Beatrix stapte namelijk in het huwelijksbootje met Claus van Amsberg, een Duitser. Dat lag nog wat gevoelig, met de Tweede Wereldoorlog nog vers in het geheugen. Tijdens de Koninginnedagen van die tijd vonden veel relletjes plaats; een feestelijke sfeer was het lang niet altijd. Maar in 1971 veranderde er iets.

In Amsterdam was in de loop der jaren de traditie ontstaan om, verspreid door de stad, oude spullen op straat te verkopen. De gemeente besloot deze handel naar het centrum te verplaatsen en daarnaast een popconcert op de Dam te organiseren; zo zou het feest opnieuw tot leven moeten komen, en de relschoppers worden teruggedrongen. Het werd een groot succes, dat zich al snel over het land verspreidde.

Inmiddels wordt er zoveel op straat verkocht dat veel mensen al ruim van tevoren op de stoep hun verkoopplek afbakenen, door markeringen aan te brengen met stoepkrijt of ducttape. Vaak wordt er ook een tekst als ‘bezet’ bijgezet. Hier hebben we ook Koningsnacht aan te danken, de feestelijke nacht voorafgaand aan Koningsdag. Mensen die de avond van tevoren al hun plekje claimden, maakten van de gelegenheid gebruik om alvast een feestje te vieren – dus eigenlijk is het een nogal uit de hand gelopen preparty.

Met welke regels moet je rekening houden als je iets wilt verkopen?

Je mag in principe alles verkopen, behalve levende dieren, alcohol en verboden middelen. Etenswaren verkopen mag niet als het om bederfelijk voedsel gaat (zoals vlees, vis en zuivel), en verder hangt het een beetje van de insteek af: je mag heus wel ‘voor de gezelligheid’ zelfgebakken muffins of appeltaart verkopen, maar niet als het om commerciële verkoop gaat, en je bijvoorbeeld honderden muffins klaar hebt liggen met het idee om er veel winst op te maken. In dat geval heb je een vergunning nodig.

Tweedehands spullen mogen worden verkocht tussen 6 uur ‘s ochtends en 8 uur ‘s avonds. Dat mag op een boel plekken; blokkeer alleen geen ingangen van huizen en winkels, of doorstroom van mensen en hulpdiensten (oftewel: ga niet midden op straat je kleedje uitspreiden). Vanaf 12 uur mogen ook de openluchtpodia en biertaps in de stad open, dus dan wordt het pas echt druk.

Sommige plekken zijn overigens aangemerkt als kindervrijmarktgebied; hier mag je als volwassene dus strikt genomen geen spullen verkopen. Dat gaat om een aantal pleinen en parken, die je allemaal op deze pagina kunt vinden.

Op die plekken worden ook traditionele Nederlandse spelletjes gespeeld. Welke en hoe werken ze?

Een bekende is bijvoorbeeld koekhappen. Het idee is simpel: je moet geblinddoekt proberen een plak ontbijtkoek op te eten die aan een touw hangt. Zo snel mogelijk, want wie het eerste zijn of haar koek op heeft, wint.

Dan is er nog spijkerpoepen, wat niet betekent dat je spijkers moet eten en vervolgens in de wc moet deponeren; je bindt een touwtje om je middel, hangt daar een spijker aan en probeert die in hurkhouding in een fles te krijgen. En zaklopen, waarbij je een parcours moet afleggen terwijl je in een jute zak staat; in de praktijk ben je dus vooral kleine sprongetjes aan het maken.

Op de vrijmarkt zul je ook een hoop piramides van elkaar gestapelde conservenblikken zien. Het is de bedoeling dat je ze omgooit met een balletje – misschien win je wel een prijs. Je kunt ook je geluk beproeven in een grabbelton, een doos met opvulmateriaal (zoals zaagsel) waaruit je een klein cadeautje kunt grabbelen. Maar wat het precies is, is een verrassing.

Hoe dan ook: een prettige Koningsdag gewenst!

Dit blog werd geschreven door docent Nederlands Yoran.