Mocht je dit voorjaar hebben gemerkt dat er ‘s ochtends ineens een dun laagje zand op je fiets of auto lag, dan is de kans groot dat het uit de Sahara kwam. De sirocco waaide namelijk, een zuidelijke wind die hete en droge lucht uit Noord-Afrika naar het noorden voert.

Je zou deze naam ook kunnen kennen doordat je een keer een taalcursus hebt gevolgd op onze locatie bij het Vondelpark. Onze klaslokalen zijn daar namelijk allemaal vernoemd naar mediterrane winden: naast de sirocco ook de meltemi, de tramontana, de levant en de mistral. Waar waaien deze winden precies, en wat betekenen hun namen?

De sirocco waait meestal tijdens de lente, maar komt ook voor in november. De lucht van de sirocco is verontreinigd met zand en stof, wat met regen naar beneden komt. Met name in de Noord-Afrikaanse kustregio’s kan dat voor problemen zorgen, omdat de wind daar nog stoffig en heet is. In Europa is dat al een stuk minder, al kan het er in de zuidelijkste puntjes van Italië nog wel voor zorgen dat het zelfs ‘s nachts nog 30 graden is.

Waar je in Frankrijk ‘sirocco’ schrijft, voegen ze er in Italië een C aan toe (scirocco) en halen ze er in Spanje juist een C af (siroco). In andere talen is het woord alweer wat meer verbasterd, maar nog wel herkenbaar: in Griekenland heet de wind bijvoorbeeld sorókos (σορόκος).

Hoewel het een zuidelijke wind is, komt de naam sirocco van het Arabische woord voor ‘oostelijk’, sharqiy. Dat komt doordat er, voordat de zuidelijke wind opsteekt, lagedrukgebieden in de Middellandse Zee naar het oosten trekken. In Jordanië wordt de wind dan ook sharkiye genoemd, en in Israël sharav.

De tramontana waait in de tegenovergestelde richting. Deze koude, stevige wind komt vanuit Frankrijk naar de noordelijke delen van Spanje en Italië, en raast door zowel de Pyreneeën als de Alpen. Daar heeft hij ook zijn naam aan te danken, die van het Latijnse transmontanus komt: aan de overkant van de berg.

De naam tramontana is op zijn beurt terug te zien in een hoop uitdrukkingen in mediterrane talen. In het Catalaanse Alt Empordà zeggen mensen bijvoorbeeld tocat per la tramuntana (‘aangeraakt door de tramontana’) wanneer iemand zich een beetje gek gedraagt. In het Frans ontstond in de 17e eeuw ook de uitdrukking perdre la tramontane (‘de tramontana kwijtraken’), waarbij tramontana ‘poolster’ of ‘gids’ betekende. Molière gebruikte deze zin bijvoorbeeld in zijn balletkomedie Le Bourgeois Gentilhomme (‘De nieuwbakken edelman’). De uitdrukking bestaat nog altijd, net als in het Italiaans: perdere la tramontana.

Net als de tramontana waait de mistral vanuit Frankrijk naar het zuiden. Deze harde en koude wind waait regelmatig en komt in elk seizoen voor, maar vooral in de winter en de lente.

De naam mistral komt uit het Zuid-Franse dialect langue d’oc, en betekent ‘meesterlijk’. In het Spaans wordt het maestral en in het Italiaans maestrale genoemd – een maestro onder de winden dus. En dat is niet voor niets: in een Oudfrans spreekwoord wordt de mistral een van de drie gesels van de Provence genoemd: Parlement, mistral et Durance sont les trois fléaux de la Provence. En ook Vincent van Gogh klaagde regelmatig in zijn brieven dat de mistral het hem soms dagenlang onmogelijk maakte om buiten te schilderen.

Meltemi (μελτέμι) is de naam voor de sterke, droge noordenwind die in de zomermaanden over de Egeïsche Zee waait. De meltemi is een goede zeilwind, maar soms ook een behoorlijk gevaarlijke: hij kan bij helder weer zonder waarschuwing opsteken en 7 tot 8 Beaufort bereiken, wat voor veel jachten en veerboten een reden is om niet te varen.

De meltemi staat ook wel bekend als de etesische wind, een woord dat afkomstig is van het Griekse etesios (ἐτήσιος), wat ‘jaarlijks’ betekent. De naam meltemi komt van het Turkse woord meltem, wat (zee)bries betekent. Serin, canlandırıcı bir meltem esiyordu denizden betekent bijvoorbeeld dat er een koele, verfrissende bries vanuit zee waait.

In het Turks is Meltem trouwens ook een meisjesnaam. Denk bijvoorbeeld aan de Nederlandse film Mocro Maffia Meltem, waarin het Turks-Nederlandse personage Meltem centraal staat.

Aan de andere kant van Europa waait de levante, ook wel levant of levanter genoemd. Dit is een warme en sterke oostelijke wind die ontstaat tussen de Marokkaanse en Spaanse kust, en aan de noordkant door de Spaanse Sierra Nevada waait en in het zuiden door het Atlasgebergte. De levante is met name sterk in de zomermaanden – en dus belangrijk voor surfers en kitesurfers aan de Spaanse zuidkust.

Levante is ook de naam van een Spaanse streek langs de oostelijke Middellandse Zeekust – met name de regio’s Valencia en Murcia. Een voetbalclub uit Valencia is er ook naar vernoemd: Levante UD. Het woord, dat van het latijnse levare (‘optillen’ of ‘verlichten’) komt, verwijst naar de zonsopkomst, en daarmee naar het oosten.

De Levant – dus met hoofdletter en zonder E op het einde – is ook weer een historisch-geografische naam voor een gebied in het Midden-Oosten, Bilad Al-Shaam in het Arabisch. Daar vallen onder meer het tegenwoordige Israël, Jordanië, Libanon, Syrië, Palestina onder: landen waar Levantijns Arabisch (shami) wordt gesproken.

Blog door docent Nederlands Yoran.